Terugblik op 5 jaar Uganda

Tijdens mijn 3-maands verblijf in 2010 als vrijwilliger in Uganda kwam ik in contact met Jackson Kasozi. De jaren daarna was hij onze vaste contactpersoon in Uganda en projectmanager voor de opgerichte stichting Matendo in Nederland.

Koning Solomon Iguru

Jackson bracht me in aanraking met de plattelandsbevolking in Kibaale, met de notabelen en buren in zijn geboortedorp, met zijn familie en kinderen. Samen met Kobi, medebestuurslid van de stichting Matendo, hebben we zelfs een officieel bezoek gebracht aan koning Solomon Iguru, in zijn paleis in Hoima. Jackson werd in 2013 benoemd tot Eerste Adviseur van deze koning. De traditionele koning heeft geen politieke macht, maar heeft als taak de culturele aspecten van het land te bewaken, zoals het behouden van de taal, het terugbrengen van oude gewoonten. Hij is razend populair bij de bevolking en heeft veel gezag op het platteland.

Via de contacten van Jackson kreeg ik een indringend beeld van hoe mensen leven en denken in Uganda. Over hun vrolijkheid en gastvrijheid, en over armoede, ziekten en de gevolgen van Hiv/Aids. Ik leerde er geduld te hebben, rust en berusting. Ik leerde over hun manier van denken. En hoe hun referentiekader verschilt van de mijne.
Hoe vaker ik er kwam, hoe complexer ik het begon te vinden.

Ik noem een paar dilemma’s waar ik tegenaan liep in het plattelandsgebied Kibaale waar het project Matendo is gelokaliseerd:

Gezinsleven in Kibaale

• Hoe leg ik het belang uit van een waterfilter als men niet eens beschikt over een emmer waarin het water opgevangen wordt
• Hoe leg ik uit dat er een goede toiletvoorziening moet komen bij het Matendo Trainingscentrum als degenen die dit moeten organiseren zelf niet beschikken over een toilet
• Hoe leg ik de bewoners in Kibaale, die in lemen hutjes wonen, uit in wat voor soort huis ik zelf woon?  Een huis met een waterkraan, voor mijn eigen gebruik met 24/7 schoon drinkwater.  Een huis waar ik met een draai aan de knop een warmtebron heb om op te koken. Een huis met een eigen computer en snelle internetverbinding. En elektriciteit, overal waar je bent en nooit ‘power off’
• Hoe leg ik uit wat ik voor werk doe, online communicatie, marketing?

Brug
De kloof tussen onze werelden is groot. Een brug slaan om elkaar te ontmoeten en van elkaar te leren is een mooie gedachte. Maar de balans, een evenwicht vind ik moeilijk. Met name in een plattelandsgebied waar weinig scholing is. Ik wil niet generaliseren maar in veel gevallen blijft het contact ongelijkwaardig. Ik ontkom niet aan mijn huidskleur, ik blijf de ‘witte’. En ‘witten’ zijn rijk en slim. De ‘witten’ regelen, komen in actie en nemen initiatief. Als ‘zwarte’ ben je gewend geraakt aan afhankelijk zijn en heb je geleerd een afwachtende houding aan te nemen.  Je werkt hard voor je eerste levensbehoeften. Maar je bent niet opgegroeid om de verantwoording van vooruitgang op je te nemen.

Hoofdonderwijzer basisschool Karakusa, Kibaale

Natuurlijk zijn er, ook op het platteland, Ugandezen die een leidersrol op zich nemen. Een mooi voorbeeld hiervan is de onderwijzer van een basisschool in Kibaale. Samen met Josephine bezochten Kobi en ik deze school in 2015. De onderwijzer heeft op eigen kracht een school tot bloei gebracht. Zie meer hierover in mijn blog De buren in het dorp Ngangi

Ontwikkelingsproject met visie

Het Matendo Trainingscentrum

Alhoewel Jackson zelf in deze vergeten en afgelegen streek is geboren en opgegroeid, kreeg hij de kans om zich te ontwikkelen. Hij genoot een goede opleiding en zeker na een verblijf van 9 jaar als dominee in Engeland, wist hij een brug te slaan tussen daar en hier.
Hij wist de juiste mensen om zich heen te verzamelen die samen met hem de plannen op tekenden voor een ontwikkelingsproject in zijn geboortestreek. Mėt een brede toekomstvisie.

Gerealiseerde waterpomp in Ngangi

Ik heb er graag aan meegewerkt.
Door de bouw van waterpompen konden we voor een aantal buurtschappen het verschil maken in schoon drinkwater. Het Matendo Trainingscentrum is, mede door financiële steun van de Engelse kerk, een prachtig duurzaam gebouw waar in 2015 een grote groep studenten met elkaar aan hun ontwikkeling en zelfredzaamheid werkten. Ik heb met eigen ogen hun enthousiasme en dankbaarheid gezien voor de kans die ze hiervoor kregen.

Hoe verder
Om het project Matendo voort te zetten is een sterke leiding ‘on the ground’ nodig. Onze visie is dat de basis van leiding en sturing in Uganda zelf ligt. Financiële bijdragen uit het buitenland kunnen belangrijk zijn voor de opbouw. Maar de (plaatselijke) overheid zal daarin ook een van de steunpilaren moeten zijn.

In 2015 moesten we concluderen dat het project Matendo teveel op buitenlandse ondersteuning ging draaien. Een essentiële factor hierin is het terugtreden van Jackson als projectmanager. Het vinden van een opvolger is uitgelopen op een teleurstelling. Voor ons, maar zeker ook voor Jackson die zich verraden voelde door mensen waarin hij vertrouwen had gesteld.

In telefonische gesprekken met Jackson in het afgelopen halfjaar kwam geen doorbraak naar voren. Hij kampt zelf met een zwakke gezondheid en kan vanuit zijn woonplaats Kampala niet naar Kibaale afreizen. Er zijn gesprekken geweest tussen Bisschop Nathan Kyamanywa van de regio Bunyoro-Kitara en de kerk uit Engeland. In 2016 worden deze gesprekken voortgezet met de begeleidingscommissie van het Matendo Trainingscentrum, medewerkers van de plaatselijke kerk, een aantal medewerkers van CHI uit Engeland en een delegatie van het bisdom. Het doel is het project over te dragen aan de plaatselijke kerk in Kibaale.

Vanaf 2010 heb ik Uganda jaarlijks in de maanden februari/maart bezocht. In 2016 zal dat niet plaatsvinden. De Stichting Matendo in Nederland zal in 2016 een slapend bestaan leiden. Mocht er een beroep op ons gedaan worden vanuit een nieuwe Ugandese projectleiding, dan zullen we ons opnieuw beraden.
Einde van 2016 besluiten we of we de Stichting in Nederland zullen opheffen.

Ik heb veel geleerd de afgelopen 5 jaar over het leven in een ontwikkelingsland. Met dank aan Jackson die me veel liet zien van de samenleving en mijn horizon heeft doen verbreden.

In contact met de Bisschop

Het bezoek aan het Matendo-project, in maart 2015, heb ik positief afgesloten. We hebben met eigen ogen kunnen zien wat er goed gaat. En ook wat mist. We maakten concrete afspraken met betrokken personen hoe we de verbeterpunten kunnen aanvliegen. Afspraken over wat zij er aan gaan doen en hoe wij hen daarbij kunnen ondersteunen.
Het projectmanagement leek zo goed als zeker overgedragen te worden aan Robert en Josephine. Zij zouden de managers 'on the ground' zijn en contactpersonen voor ons.

Ontwikkelingen in 2015
Bij terugkeer in Nederland horen we weinig van onze nieuwe projectleider Robbert. Ook van Jackson komt geen nieuws over de gang van zaken in Kibaale.
Door de aanhoudende onduidelijkheid omtrent de voortgang van het project, in combinatie met de slechte gezondheid van Jackson worden we ongerust over de situatie in Uganda. Na veel mislukte pogingen om contact te krijgen, kan ik Jackson uiteindelijk telefonisch spreken. Zijn gezondheid laat te wensen over waardoor hij niet naar Kibaale kan reizen en niet op de hoogte is van de vorderingen van het project. Robert, heeft ondanks zijn goede voornemens, zijn taak als projectmanager nog niet opgepakt.

We nemen contact op met de medewerkers van Christian Vision (CHI) in Londen. Zij zijn mede-sponsor van Matendo. Met medewerkers van deze organisatie werkte Jackson in zijn periode als dominee in Engeland. Zij hebben het volste vertrouwen in de kunde en betrouwbaarheid van Jackson. Zij maken zich eveneens ongerust over zijn gezondheid.
We concluderen met elkaar dat er een nieuwe stevige basis voor de ontwikkeling van het project in Kibaale moet komen. De Engelsen hebben contact met de plaatselijke kerk in Kibaale en van daaruit worden er contacten gelegd met het bisdom in Uganda. Aan het hoofd van het bisdom van de regio Bunyoro-Kitara staat Bisschop Nathan Kyamanywa, een welbekende van Jackson in zijn rol als 1e adviseur van de koning van die regio.

Bisschop Nathan
Tijdens een regulier bezoek aan Engeland heeft CHI een overleg met de bisschop. Alle ideeën worden uitgewisseld via de mail en ik had nooit kunnen bedenken dat ik nog eens rechtstreeks aan de mail zou gaan met een bisschop (een overigens vrolijke en toegankelijke man).
Hij neemt het Matendo-project serieus en ziet er wel brood in. Een belangrijke overweging van hem is om de voortgang van het project te ondersteunen omdat het in een verlaten, vergeten gebied ligt. Ieder initiatief voor ontwikkeling juicht hij toe.
In augustus 2015 bezoekt de bisschop het Matendo-project en heeft er overleg met de plaatselijke leiders van de Ugandese kerk. Helaas lukt het Jackson niet om bij deze ontmoeting aanwezig te zijn.

Een nieuwe projectmanager

Tijdens onze laatste dagen hebben we in Kampala een ontmoeting met Jackson. We uitten onze zorgen over de continuïteit van Matendo nu hij zo weinig tijd heeft voor zijn taak als projectmanager. De tijd lijkt meer dan rijp om zijn rol over te dragen. Dit is een moeilijke beslissing van Jackson omdat hij eigenlijk niemand vertrouwd. Maar hij ziet ook in dat het zo niet langer gaat. Zijn werk bij de Koning is te intensief en bovendien laat zijn gezondheid te wensen over.
Hij besluit om zijn rol over te dragen aan Robert. Hij geeft hem de opdracht om met grote spoed de de geplande waterpomp bij het Trainingscentrum te realiseren.

Ik geef Robert nog een stoomcursus computervaardigheid op de laptop die we het Trainingscentrum konden schenken. Het is van essentieel belang dat Robert de communicatie tussen Uganda en Nederland weer nieuw leven in zal blazen.

Vol goede hoop op de voortgang van Matendo vertrekken we huiswaarts.

De buren in het dorp Ngangi

Tijdens mijn jaarlijkse bezoek, ga ik ook altijd in het dorp Ngangi de buren van Jackson begroeten.

Hij is hier opgegroeid en heeft als oudste zoon het huis van zijn ouders geërfd. Jackson verstaat het vak van 'social talk' zeer goed en hij trekt er altijd veel tijd voor uit om me te begeleiden. Hij is het zelf het dorpse leven geheel ontgroeid. Maar hij neemt net zo gemakkelijk plaats op het erf van de sobere hutjes. De aandacht die deze mensen krijgen van Jackson is zeer bijzonder. Hij heeft een hoge status verworven door zijn functie als Prime Minister van hun koning.
Deze keer begeleiden Josephine en Robert ons. Dat is vooral ook belangrijk omdat de meeste (oudere) mensen alleen in lokale taal spreken.
Jaarlijks breng ik de foto's die ik het jaar ervoor van hen heb gemaakt.
Ondanks de armoede en harde werken op het land is er ook vrolijkheid van de gezichten af te lezen.

Van 6 naar 600!
Josephine brengt ons ook in contact met de basisschool, in de nabijheid van het Trainingscentrum.

Met verschillende basisscholen in de omgeving heeft Josephine haar netwerk opgebouwd omdat leerlingen van deze scholen door kunnen stromen naar het Trainingscentrum.

We krijgen een officiële ontvangst van het hoofd van de school. Hij is 10 jaar geleden deze school begonnen met 6 leerlingen en inmiddels heeft hij er 600! Het was een lange weg vertelt hij maar zijn school staat in de wijde omgeving goed bekend. Op eigen kracht heeft hij het zo ver gekregen. Josephine noemt hem haar grote inspirator. Ze heeft een sterke drive om het Matendo Trainingscentrum ook zo te laten uitgroeien.

Bezoek Matendo Trainingscentrum in Kibaale

Na de avonturen in en met het wild, brengt gids/chauffeur Amos ons naar de stad Mubende waar Jackson Kasozi, onze contacpersoon voor Matendo in Uganda, ons zal opwachten. De afspraak met hem hebben we op verschillende manieren, lange tijd tevoren, bevestigd. We zullen elkaar ontmoeten in een restaurantje, een voor ons bekende ontmoetingsplaats. We krijgen echter onderweg een telefoontje dat Jackson helaas niet kan komen. De reden is een plotseling ingeplande meeting met een hooggeplaatst persoon in Hoima. Daar zetelt de koning van Bunyoro-Kitara, waar Jackson Prime Minister is. Zie hiervoor ook mijn blog Een afspraak met de Prime Minister.
Jackson probeert contact te krijgen met Robert, zijn zoon, en vraagt hem ons op te wachten. Maar Robert woont in Mukono en het regelen van vervoer en de afstand maakt dat hij er pas de volgende dag kan zijn. En zo zijn we weer back-to-the-basic waar 'may be tomorrow' een kwellende uitspraak is. Er zit niets anders op dan de verwachtingen bij te stellen en een nieuwe afspraak te maken.

De volgende dag ontmoeten we Robert daadwerkelijk en het is een vrolijk weerzien. Ik trok in 2010 veel met hem op in de school waar zowel hij als ik lesgaf. We rijden met Robert naar het plattelandsgebied Kibaale, naar het geboortedorp van Jackson waar hij het project Matendo heeft opgezet. Robert is ook welbekend in de streek en heeft zich de maanden ervoor actief ingezet voor Matendo. Zo staat er midden in het dorp Ngangi een groot billboard met de verwijzing naar het Trainingscentrum Matendo.

Matendo Beroepstrainingscentrum

Met de nieuw aangestelde coördinator Josephine kan Robert het goed vinden en samen leiden ze ons rond in het dorp en het trainingscentrum van Matendo. Zie voor foto's en verslaglegging ook het laatste nieuws op de website van Matendo

We brengen een aantal praktische cadeaus voor het trainingscentrum, van hairextensions voor het kappersvak tot een voetbal. Zie voor de achtergrond van dit cadeau mijn blog Een voetbal en een tv

We treffen een verzorgde administratie van het aflopen jaar. Er zijn 60 studenten gedurende 3

Josephine en Robert nemen de voetbal voor de studenten in ontvangst

termijnen ingeschreven geweest. Helaas is de watervoorziening bij het trainingscentrum die met financiering van ons gerealiseerd zou worden, nog steeds niet gebouwd. De redenen die ze aangeven zijn niet helder. Dat is een flinke teleurstelling want beschikbaar en schoon drinkwater bij het Trainingscentrum is essentieel voor de overheid om het te voorzien van een erkende status.
Tijdens ons bezoek, februari 2015, zijn er 6 studenten aanwezig. Josephine verwacht dat er de komende weken meer zullen binnenstromen. Ze hebben net een lange vakantie, een reguliere stop van december tot en met januari, achter de rug.

Als toerist in Uganda

In februari 2015 reis ik naar Uganda voor mijn jaarlijks bezoek. Kobi, mede-bestuurslid van Matendo, reist mee. We hebben tevoren een toeristische trip geboekt om het natuurschoon in de wildparken van Uganda te beleven.

Plot 99
Allereest bezoeken we Lenke, die ik in 2010 ontmoette in Besaniya, Mukono. Ze heeft zich gesettled in Masaka waar ze een restaurant met de naam Plot 99 is begonnen. Het is een bloeiende zaak geworden. Mede door het aanbod van westerse gerechten (zoals Belgische frieten!) en de rustige ligging is het een gewilde plek voor westerse vrijwilligers. Maar ook de lokale bevolking weet de plek in toenemende mate te vinden.
Naast het restaurant hebben Lenke en Reggie de stichting Ugogreen opgericht waarin ze activiteiten opzetten voor een duurzame ontwikkeling in de streek.

Lake Bynyonyi
Vanuit Masaka maken we een 6-daagse trip, georganiseerd door reisorganisatie YourWayTours gerund door een jong Nederlands-Ugandees stel. We reizen eerst naar Lake Bunyonyi. Dit is een eilandengroep in het zuidwesten van Uganda, tegen Rwanda aan, en een populaire bestemming voor toeristen. De natuur is er wonderschoon en ook de accommodatie. Ik kan mijn hart ophalen met het bespieden van de kleurrijke vogels, zie hiervoor mijn fotoboek Birds in Uganda We roeien in een uitgeholde boomstam over het meer, laten ons verrassen door Yared, een soort van propper, die ons spontaan zijn familie binnenloodst en overnachten in een hut met uitzicht

Accommodatie Byoora-Amagara

Uitzicht vanuit de hut over Lake Bunyonyi

over het meer. Met al deze luxe laat Uganda zich van een geheel andere kant ontdekken.

Bush Lodge - N.P. Queen Elisabeth
Vervolgens reizen we met de gids Amos naar het National Park Queen Elisabeth. We overnachten in Bush Lodge, die zijn naam eer aan doet. Het is een kampement midden in het wildpark. We mogen als het donker is niet alleen de tent uit, want het wemelt er van de nijlpaarden die 's nachts uit het water komen.

Tenthuis in Bush Lodge

Uitzicht op de rivier

We maken in de vroege morgen en ook 's avonds een aantal 'gamedrives' met chauffeur/gids Amos. Hij kent de weg dwars door het wildpark op zijn duimpje en het is wild dat we zien overtreft onze verwachtingen: leeuwen van zeer nabij, olifanten, een reuze-python vlak voor onze wielen, een hyena die rondom onze auto loopt.

Een voetbal en een tv

Na een opbouw van ongeveer 7 jaar is het Matendo Beroepstrainingscentrum onlangs van start gegaan. Ik wist nog niet van dit heugelijke feit en ben blij verrast dat het zo ver is. Het is een lange, moeizame weg geweest voor Jackson. Maar het resultaat is daar!
Een project dat een lange ontwikkeltijd heeft, is meestal duurzamer dan een in korte tijd uit de grond gestampte locatie. Ook tijdens deze reis hoor ik weer teveel over projecten die van korte levensduur zijn. Als het proces te snel gaat, is het gevaar dat de verantwoordelijkheid niet wordt gedragen door de plaatselijke bevolking.

Manager Josephine in gesprek met de vader van een student

In totaal zijn er nu 25 studenten van 15 tot 26 jaar. Ze volgen een training voor een vak, dat hen later in staat stelt om in eigen levensonderhoud te voorzien: naaien, haarverzorging, techniek, metselen etc. Naast een aantal vakleerkrachten is er een manager aangesteld: Josephine. Een hartelijke jonge vrouw met pit, die goed overzicht heeft. Ik hoor van verschillende kanten positieve berichten over haar.
Omdat sommigen studenten van ver komen, is er naarstig naar huisvesting gezocht. In het trainingscentrum is een slaapzaal voor de jongens ingericht en Jackson heeft zijn huis afgestaan voor de meiden.

Student met de naaileerkracht 

Ondersteuning weeskinderen

Leren metselen

’s Morgens vroeg arriveert er nog een nieuwe studente. Ze wordt gebracht door haar zus. Matras en tas onder de arm geklemd, met z’n drieën op de boda boda. Josephine doet de intake en helaas, zoals bijna de helft van de studenten, is ze weeskind. Dat betekent dat ze geen ouders heeft om haar financieel te ondersteunen. Het schoolgeld heeft het trainingscentrum hard nodig om verder te ontwikkelen. Want, hoe mooi ook dat het is gestart, er ontbreekt nog van alles. Toch wordt het meisje opgenomen. De verwachting is dat als het centrum eenmaal goed draait, de overheid het goede voorbeeld ziet en zal bijspringen.

Het vak kapster: een echte kunst

Een voetbal en een tv
Ik krijg een uitgebreide rondleiding door het centrum. Na afloop wordt de hele groep bij elkaar geroepen voor de peptalk van Jackson. Dat kan hij als geen ander. Verder word ik officieel geïntroduceerd (dat is in Uganda een plechtig moment) als de vertegenwoordiger van Matendo Nederland.
Na afloop van de speech, het Engels wordt vertaald in de locale taal Luganda, krijgt de groep de gelegenheid om aan mij vragen te stellen.

Praktijkonderwijs techniek

Een welbespraakte jongen omlijst zijn vraag met veel loftuitingen en dankbaarheid voor de kans die hem geboden wordt om zich te ontwikkelen. En de watervoorziening waar Matendo Nederland in investeert is ook prachtig. Maar graag een voetbal en een TV (binnenkort voor de WK). Want jongens die hun thuis hebben in het centrum, vervelen zich kapot 's avonds. Het dorp is ver weg en er niets te beleven op de heuvel waar het centrum is gebouwd. Elektriciteit is wel aangelegd maar er is nog geen geld om maandelijks de stroom te kopen. En er zijn ook nog veel te weinig materialen om mee te oefenen.
Ik adviseer hen gezamenlijk een lijst te maken met alles wat nodig is. En samen met de staf daarin de prioriteiten aan te geven.
Het zal een lange lijst worden verwacht ik.

De groep studenten en leerkrachten, maart 2014